Po redaktohet Gjuha shqipe (paragraf)

== Studimet për gjuhën shqipe ==
Gjuha dhe kultura e shqiptarëve, lashtësia dhe karakteri origjinal i tyre, kanë tërhequr prej kohësh vëmendjen e studiuesve të huaj dhe shqiptarë që në shekullin XVIII dhe më parë. Në mënyrë të veçantë, gjuha, historia dhe kultura e shqiptarëve, tërhoqi vëmendjen e botës gjermane. Me të u mor edhe një filozof i madh, siç ishte [[Gotfried Leibniz]], që punoi një shekull para lindjes së gjuhësisë krahasimtare. Ai mendonte, se studimi krahasues i gjuhëve ishte themelor për të ndërtuar një histori universale të botës, për ta kuptuar dhe për ta shpjeguar atë. Në disa letra, qe ai i shkruante një bibliotekari të Bibliotekës Mbretërore të Berlinit, në fillim të shekullit XVIII, shprehet edhe për natyrën dhe prejardhjen e gjuhës shqipe dhe pas disa luhatjeve, arriti në përfundimin, se shqipja është gjuha e ilirëve të lashtë.

Megjithatë, studimet shkencore për gjuhën shqipe, si dhe për shumë gjuhë të tjera, nisën pas lindjes së gjuhësisë historike-krahasuese nga mesi i shekullit XIX.  Një nga themeluesit e kësaj gjuhësie, dijetari gjerman Franz Bopp, arriti të provonte që në vitin 1854, se shqipja bënte pjesë në familjen e gjuhëve indoevropiane dhe se zinte një vend të veçantë në këtë familje gjuhësore. Pas tij, studiues të tjerë, si G. Meyer, H. Pedersen, N. Jokli, studiuan aspekte të ndryshme të leksikut dhe të strukturës gramatikore të gjuhës shqipe. G. Meyer do të hartonte që në vitin 1891 një Fjalor etimologjik të Gjuhës shqipe (Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache, Strasburg 1891), i pari fjalor i këtij lloji për shqipen. Përveç këtyre, një varg i madh gjuhëtarësh të huaj, si F. Miclosich, G. Weigand, C. Tagliavini, St. Man, E. Hamp, A. Desnickaja, H. Ölberg, H. Mihaescu, W. Fredler, O. Bucholtz, M. Huld, G. B. Pellegrini, etj. kanë dhënë kontribute të shënuara për studimin e historisë së gjuhës shqipe, të problemeve që lidhen me prejardhjen e saj, me etimologjinë, fonetikën dhe gramatikën historike, si edhe në studimin e gjendjes së sotme të shqipes.

Ndërkohë, krahas studimeve për gjuhën shqipe të albanologëve të huaj, lindi dhe u zhvillua edhe gjuhësia shqiptare. Ajo i ka fillimet e saj që në shekullin XVII, kur Frang Bardhi botoi të parin fjalor të gjuhës shqipe “Dictionarium Latino-Epiroticum” (1635). Gjatë Rilindjes Kombëtare u botuan disa gramatika të gjuhës shqipe. Kështu, në vitin 1864, Dhimitër Kamarda, nga arbëreshët e Italisë, botoi veprën “Laggio della grammatica comparata sulla lingua albanese”, Livorno 1864, vëll.II “L’Apendice al saggio dalla gramatica comparata sulla lingua albanese”, Prato 1866. Më 1882, Kostandin Kristoforidhi botoi “Gramatikën e gjuhës shqipe” dhe më 1806, Sami Frashëri botoi “Shkronjëtoren e gjuhës shqipe”, dy vepra gjuhësore të rëndësishme të shekullit XIX për gramatologjinë e gjuhës shqipe. Nga fundi i shekullit XIX, Kostandin Kristoforidhi përgatiti edhe një “Fjalor të gjuhës shqipe”, i cili u botua në vitin 1904 dhe përbën veprën më të rëndësishme të leksikografisë shqiptare, që u botua para Luftës se Dytë Botërore. Në vitin 1909, botohet Fjalori i shoqërisë “Bashkimi”.

Pas shpalljes së Pavarësisë, u botuan një varg gramatikash dhe fjalorë dygjuhësh, për të plotësuar nevojat e shkollës dhe të kulturës kombëtare. Në fushën e gramatikës u shqua sidomos Prof. Dr. Aleksandër Xhuvani. Aleksandër Xhuvani (1880-1961) kreu studimet e larta në Universitetin e Athinës. Veprimtaria e tij për studimin e gjuhës shqipe dhe arsimin kombëtar, e nisi që gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare. Bëri një punë të madhe për pajisjen e shkollës sonë me tekste të gjuhës shqipe, të letërsisë, të pedagogjisë dhe të psikologjisë. Drejtoi e punoi për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë në vitet 1949, 1951, 1954, 1956.
Pati një veprimtari të gjerë në fushën e pastërtisë së gjuhës shqipe e të pasurimit të saj dhe botoi veprën “Për pastërtinë e gjuhës shqipe” (1956). Bashkëpunoi me profesorin Eqrem Çabej, për hartimin e veprave “Parashtesat” (1956) dhe “Prapashtesat e gjuhës shqipe” (1962), trajtesa themelore në fushën e fjalëformimit të gjuhës shqipe. Ai botoi gjithashtu edhe një varg punimesh monografike për pjesoren, paskajoren dhe parafjalët e gjuhës shqipe.

Ai ishte njohës i mirë dhe mbledhës i pasionuar i visarit leksikor të gjuhës së popullit. Fjalët dhe shprehjet e mbledhura, u botuan pjesërisht pas vdekjes, në formën e një fjalori. Përgatiti një botim të dytë të “Fjalorit të gjuhës shqipe” të Kristoforidhit (1961).
Vepra e plotë e tij, e projektuar në disa vëllime, ende nuk është botuar. Në vitin 1980 është botuar vëllimi i parë.

Një zhvillim më të madh njohu gjuhësia shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit XX, kur u krijuan edhe institucione shkencore të specializuara, si Universiteti i Tiranës, Universiteti i Prishtinës dhe Akademia e Shkencave, Universiteti i Shkodrës, më vonë, Universiteti i Elbasanit, Universiteti i Gjirokastrës, Universiteti i Vlorës, Universiteti i Tetovës, etj. Gjatë kësaj periudhe, u hartuan një varg veprash përgjithësuese nga fusha të ndryshme të gjuhësisë. Në fushën e leksikologjisë dhe të leksikografisë, përveç studime leksikologjike, u hartuan edhe një varg fjalorësh të gjuhës shqipe dhe fjalori dygjuhësh, nga të cilët, më kryesorët janë: “Fjalori i gjuhës shqipe” (1954), “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe” (1980), “Fjalori i shqipes së sotme” (1984), “Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe” (1976), “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973), etj. Kohët e fundit kanë dalë edhe “Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe” (2000) dhe “Fjalor frazeologjik ballkanik” (1999).

Në fushën e dialektologjisë është bërë përshkrimi e studimi i të gjithë të folurave të shqipes dhe është hartuar “Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe”, një vepër madhore që pritet të dalë së shpejti nga shtypi. 
Është bërë gjithashtu, studimi i fonetikës dhe i strukturave gramatikore të gjuhës shqipe përmes studimeve të veçanta dhe përmes gramatikave të ndryshme, niveleve të ndryshme, nga të cilat, më e plota është “Gramatika e gjuhës shqipe” I Morfologjia (1995), II Sintaksa (1997), hartuar nga Akademia e Shkencave, në bashkëpunim me Universitetin e Tiranës, me kryeredaktor Mahir Domin.

Një vend të gjerë në studimet gjuhësore të këtij gjysmëshekulli, kanë zënë problemet e historisë së gjuhës shqipe, problemet e etnogjenezës së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, të etimologjisë, të fonetikës dhe të gramatikës historike, etj. Disa nga veprat themelore në këto fusha janë: "Studime etimologjike në fushë të shqipes” në 7 vëllime, nga E.Çabej; “Meshari” i Gjon Buzukut (E.Çabej); “Gramatika historike e gjuhës shqipe” (Sh. Demiraj); “Fonologjia historike e gjuhës shqipe” (Sh. Demiraj); “Gjuhësia ballkanike” (Sh. Demiraj), etj.

Eqrem Çabej (1908-1980). Studiuesi më i shquar i historisë së gjuhës shqipe dhe një nga personalitetet më në zë të kulturës shqiptare.

Pasi bëri studimet e para në vendlindje (Gjirokastër), studimet e larta i kreu në Austri, në fushën e gjuhësisë së krahasuar indoevropiane. Pas mbarimit të studimeve, kthehet në atdhe dhe fillon veprimtarinë shkencore e arsimore në vitet ’30 të këtij shekulli dhe punoi në këto fusha për një gjysëm shekulli, duke lënë një trashëgimi të pasur shkencore.

Eqerem Çabej solli dhe zbatoi në gjuhësinë shqiptare metodat dhe arritjet shkencore të gjuhësisë evropiane, duke kontribuar shumë në ngritjen e nivelit shkencor të studimeve gjuhësore shqiptare. Eqerem Cabej punoi shumë në disa fusha të dijes, por u shqua sidomos në fushën e historisë së gjuhës, në trajtimin e problemeve të origjinës së gjuhës shqipe, të autoktonisë së shqiptarëve e të etimologjisë dhe të filologjisë së teksteve të vjetra.

Veprat themelore të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes”, në shtatë vëllime, I “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe”, II “Fonetikë historike” (1958), “Meshari i Gjon Buzukut” (1968), “Shqiptarët midis perëndimit dhe lindjes” (1944).

Ai është bashkautor edhe në një varg veprash në fushën e gjuhës së sotme, siç janë: “Fjalor i gjuhës shqipe” (1954), “Rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe” (1972), “Fjalori drejtshkrimor”.

Përveç veprave, ai ka botuar një varg studimesh në revista shkencore brenda e jashtë vendit dhe ka mbajtur dhjetëra referate e kumtesa në kongrese e konferenca kombëtare e ndërkombëtare, të cilat kanë bërë të njohura arritjet e gjuhësisë shqiptare në botë, duke rritur kështu prestigjin e saj.

Veprat e Prof. Eqrem Çabej janë botuar në tetë vëllime, në Prishtinë, me titullin “Studime gjuhësore”.
Me veprimtarinë e shumanshme shkencore e me nivel të lartë, Eqrem Çabej ndriçoi shumë probleme të gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare, duke argumentuar lashtësinë dhe origjinën ilire të saj, vitalitetin e saj ndër shekuj dhe marrëdhëniet me gjuhët dhe kulturat e popujve të tjerë.

Gjatë kësaj periudhe, gjuhësia shqiptare zgjidhi edhe problemin e gjuhës shqipe letrare kombëtare, të njësuar me çështjet teorike të së cilës është marrë veçanërisht prof. Androkli Kostallari.  
Në kuadrin e punës që është bërë në fushën e gjuhësisë normative dhe të kulturës së gjuhës, janë hartuar dhe një numër i madh fjalorësh terminologjikë për degë të ndryshme të shkencës e të teknikës.

Përveç veprave të shumta që janë botuar në fushën e gjuhësisë, veprimtaria e gjuhësisë studimore e studiuesve shqiptarë pasqyrohet në botimin e disa revistave shkencore, nga të cilat më kryesoret sot, janë: “Studime filologjike” (Tiranë); “Gjuha shqipe” (Prishtinë); “Studia albanica” (Tiranë); “Jehona” (Shkup); etj.

Studime te rëndësishme mbi gjuhën shqipe janë bërë nga gjuhëtarë në Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Mal i Zi, ku janë botuar një numër i konsiderueshëm veprash mbi historinë e gjuhës shqipe, fonetikën, gramatikën, leksikun etj. Prof. Idriz Ajeti shquhet për kontributin e veçantë që ka dhënë në këtë fushë.

Kontribut të veçantë për gjuhen shqipe kanë dhenë edhe shqiptaret e vendosur në Itali, të njohur si “[[arbëreshë|Arbëresh]]”. 
Disa nga figurat më të shquara të gjuhësisë shqiptare të këtyre dy shekujve të fundit, janë: [[Dhimitër Kamarda]] (arbëresh i Italisë), [[Kostandin Kristoforidhi]], [[Sami Frashëri]], Aleksandër Xhuvani, [[Eqerem Çabej]], [[Selman Riza]], [[Kostaq Cipo]], [[Mahir Domi]], [[Shaban Demiraj]], [[Androkli Kostallari]], [[Idriz Ajeti]], [[Gjovalin Shkurtaj]] etj.

Ekziston një qasje e re studimore që tregon origjinën e lashtë te gjuhes duke përdorur së bashku logjikën, filozofinë dhe etimologjinë. Pionieri në këtë qasje të re është [[Petro Zheji]] i cili përfundoi punën e tij unike me librin e tij të fundit "Roli mesianik i shqipes" botuar në vitin 2015. Ai prezanton një mënyrë të re të klasifikimit të gjuhëve, në semantike dhe simbolike. Ai mendon se gjuha e vetme simbolike e mbijetuar është gjuha shqipe, me ane te simboleve te gjuhes shqipe ne mund të copëtojmë secilen fjale te cdo gjuhe dhe të gjejmë kuptimin e saj motivues në të. Për të demonstruar teorinë e tij ai merr 863 shembuj në shumë gjuhë: Kineze, Sanskritishte, Anglishte, Rusishte, Hindishte, Turqishte, Greqishte, Latinishte, Hebraishte, Gjermanishte, proto-gjermanishte, italishte, japoneze, indonezishte dhe persishte. Rrënjët primordiale të gjuhës shqipe u mbuluan edhe në librin e tij "Libri i aforizmave" i botuar në vitin 2012.<ref>Balliu, Suadela (2015-03-21), [http://www.arberianews.com/petro-zheji-nje-profet-per-gjuhen-shqipe/ Petro Zheji, një profet për gjuhën shqipe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180127083900/http://www.arberianews.com/petro-zheji-nje-profet-per-gjuhen-shqipe/ |date=27 janar 2018 }}, Arberia News</ref>

=== Bibliografia ===
* Ajeti, Idriz. “La présence de l’albanais dans les parlers des populations slaves de la Péninsule balkanique à la lumière de la langue et de la toponymie”, ''[[Studia Albanica]]'' 2 (1968): 131–6.
* Ajeti, Idriz. “Për historinë e marrëdhënieve të hershme gjuhësore shqiptare-sllave”, ''[[Studime Filologjike]]'' 4 (1972): 83–94 (reprint in ''Gjurmime albanologjike – Seria e shkencave filologjike II – 1972''. Pristina: 1974, pp.&nbsp;33–44).
* Arapi, Inna. ''Der Gebrauch von Infinitiv und Konjunktiv im Altalbanischen mit Ausblick auf das Rumänische''. Hamburg: Kovač, 2010.
* Banfi, Emanuele. ''Linguistica balcanica''. Bologna: Zanichelli, 1985.
* Banfi, Emanuele. ''Storia linguistica del sud-est europeo: Crisi della Romània balcanica tra alto e basso medioevo''. Milan: Franco Angeli, 1991.
* Bonnet, Guillaume. ''Les mots latins de l’albanais''. Paris–Montréal: L'Harmattan, 1998.
* [[Franz Bopp|Bopp, Franz]]. “Über das Albanesische in seinen verwandtschaftlichen Beziehungen”, in ''Königliche Preußische Akademie der Wissenschaften. Abhandlungen der philosophisch-historischen Klasse''. Berlin: J. Stargardt, 1855, pp.&nbsp;459–549.
* Boretzky, Norbert. ''Der türkische Einfluss auf das Albanische''. 2 vols. vol. 1: ''Phonologie und Morphologie der albanischen Turzismen''; vol. 2: ''Wörterbuch der albanischen Turzismen''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1975.
* Buchholz, Oda & Wilfried Fiedler. ''Albanische Grammatik''. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1987.
* [[Eqrem Çabej|Çabej, Eqrem]]. “Disa probleme themelore të historisë së vjetër të gjuhës shqipe”, ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 4 (1962): 117-148 (In German''Studia Albanica'' 1 (1964))
* Çabej, Eqrem. “Zur Charakteristik der lateinischen Lehnwörter im Albanischen”, ''Revue roumaine de linguistique'' 7, vol. 1 (1962): 161–99 (In Albanian “Karakteristikat e huazimeve latine të gjuhës shqipe”, ''Studime Filologjike'' 2 (1974): 14-51)
* Çabej, Eqrem. “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 3 (1963): 69-101. (In Romanian ''Studii și cercetări lingvistiche'' 4 (1954))
* Çabej, Eqrem. “Mbi disa rregulla të fonetikës historike të shqipes”, ''Studime Filologjike'' 2 (1970): 77-95 (In German “Über einige Lautregeln des Albanischen”, ''[[Die Sprache]]'' 18 (1972): 132–54)
* Çabej, Eqrem. “L'ancien nom national des albanais”, ''Studia Albanica'' 1 (1972): 1-40.
* Çabej, Eqrem. “Problemi i vendit të formimit të gjuhës shqipe”,''Studime Filologjike'' 4 (1972): 3-27.
* Çabej, Eqrem. ''Studime etimologjike në fushë të shqipes''. 7 vols. Tirana: Akademia et Shkencave e Republikës Popullore të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, 1976–2014.
* Camaj, Martin. ''Albanische Wortbildung''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1966.
* Camaj, Martin. ''Albanian Grammar''. Trans. Leonard Fox. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1984.
* Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=YWQCAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Saggio+di+grammatologia+comparata+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Livorno: Successore di Egisto Vignozzi, 1864.
* Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=syYTAAAAYAAJ&pg=PT238&dq=Appendice+al+Saggio+di+grammatologia+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Appendice al saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Prato, 1866.
* Campbell, George L., ed. ''Compendium of the World's Languages'', 2nd edn. Vol. 1: ''Abaza to Kurdish'', s.v. “Albanian”. London–NY: Routledge, 2000, pp. 50–7.
* [[Wacław Cimochowski|Cimochowski, Wacław]]. “Recherches sur l'histoire du sandhi dans la langue albanaise”, ''Lingua Posnaniensis'' 2 (1950): 220–55.
* Cimochowski, Wacław. “Des recherches sur la toponomastique de l'Albanie”, ''Lingua Posnaniensis'' 8 (1960): 133–45.
* Cimochowski, Wacław. “Pozicioni gjuhësor i ilirishtes ballkanike në rrethin e gjuhëve indoevropiane”, ''Studime Filologjike'' 2 (1973).
* Demiraj, Bardhyl. ''Albanische Etymologien: Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz''. Amsterdam–Atlanta: Rodopi, 1997.
* [[Shaban Demiraj|Demiraj, Shaban]]. “Albanian”, in ''[https://books.google.com/books?id=vwUMNCYbLL0C&printsec=frontcover&dq=The+Indo-European+Languages,+Anna+Giacalone+Ramat+and+Paolo+Ramat&hl=en&ei=RoLuS4jZL4T78Ab9x9D9Cg&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=1&ved=0CCkQ6wEwAA#v=onepage&q&f=false The Indo-European Languages]''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp. 480–501.
* Demiraj, Shaban. ''Gramatikë historike e gjuhës shqipe''. Tirana: 8 Nëntori, 1986.
* Demiraj, Shaban. ''Gjuha shqipe dhe historia e saj''. Tirana: Shtëpia botuese e librit universitar, 1988.
* Demiraj, Shaban. ''Fonologjia historike e gjuhës shqipe''. (Akademia e Shkencave e Shqiperise. Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise). Tirana: TOENA, 1996.
* Demiraj, Shaban. ''Prejardhja e shqiptarëve në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe''. Tirana: Shkenca, 1999.
* De Simone, Carlo. “Gli illiri del Sud. Tentativo di una definizione”, ''Iliria'' 1 (1986).
* Desnickaja, Agnija. ''Albanskij jazyk i ego dialekty''. Leningrad: Nauka, 1968.
* Desnickaja, Agnija. “Language Interferences and Historical Dialectology”, ''Linguistics'' 113 (1973): 41–57.
* Desnickaja, Agnija. ''Osnovy balkanskogo jazykoznanija''. Leningrad: Nauka, 1990.
* [[Mahir Domi|Domi, Mahir]]. “Prapashtesa ilire dhe shqipe, përkime dhe paralelizma”, ''Studime Filologjike'' 4 (1974).
* Domi, Mahir. “Considérations sur les traits communs ou parallèles de l'albanais avec les autres langues balkaniques et sur leur étude”, ''Studia Albanica'' 1 (1975).
* Fortson IV, Benjamin W. “Albanian”, in ''[https://books.google.com/books?id=5hOtPBF6XWwC&printsec=frontcover&dq=%27Indo-European+Language+and+Culture:++An+Introduction%27&cd=1#v=onepage&q&f=false Indo-European Language and Culture: An Introduction]'', 2nd edn. Malden: Wiley-Blackwell, 2010, pp. 446–58 (1st edn. 2004, pp.&nbsp;390–9).
* Gjinari, Jorgji. “Për historinë e dialekteve të gjuhës shqipe”,''Studime Filologjike'' 4 (1968).
* Gjinari, Jorgji. “Mbi vazhdimësinë e ilirishtes në gjuhën shqipe”,''Studime Filologjike'' 3 (1969).
* Gjinari, Jorgji. “Struktura dialektore e shqipes e parë në lidhje me historinë e popullit”, ''Studime Filologjike'' 3 (1976).
* Gjinari, Jorgji. “Dëshmi të historisë së gjuhës shqipe për kohën dhe vendin e formimit të popullit shqiptar”, ''Studime Filologjike''3 (1982).
* Gjinari, Jorgji. ''Dialektologjia shqiptare''. Pristina: Universiteti, 1970.
* Gjinari, Jorgji, Bahri Beci, Gjovalin Shkurtaj, & Xheladin Gosturani. ''Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe'', vol. 1. Naples: Università degli Studi di Napoli L’Orientali, 2007.
* [[Eric P. Hamp|Hamp, Eric P.]] “Albanian”, in ''Encyclopedia of Language and Linguistics''. 2 vols. Edited by R. E. Asher. Oxford: Pergamon, 1994, pp.&nbsp;1:65–7.
* Huld, Martin E. ''Basic Albanian Etymologies''. Columbus, OH: Slavica Publishers, 1984.
* Katičić, Radoslav. ''Ancient Languages of the Balkans''. 2 vols. The Hague–Paris: Mouton, 1976.
* Kopitar, Jernej K. “Albanische, walachische und bulgarische Sprache”, ''Jahrbücher der Literatur (Wien)'' 46 (1829): 59–106.
* [[Paul Kretschmer|Kretschmer, Paul]]. ''[https://books.google.com/books?id=f00TAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Einleitung+in+die+Geschichte+der+griechischen+Sprache&cd=1#v=onepage&q&f=false Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache]''. Göttingen, 1896.
* Kretschmer, Paul. “Sprachliche Vorgeschichte des Balkans”,''Revue internationale des études balkaniques'' 2, no. 1 (1935): 41–8.
* Lloshi, Xhevat. “Substandard Albanian and Its Relation to Standard Albanian”, in ''Sprachlicher Standard und Substandard in Südosteuropa und Osteuropa: Beiträge zum Symposium vom 12.-16. Oktober 1992 in Berlin''. Edited by Norbert Reiter, Uwe Hinrichs & Jirina van Leeuwen-Turnovcova. Berlin: Otto Harrassowitz, 1994, pp.&nbsp;184–94.
* Lloshi, Xhevat. “Albanian”, in ''Handbuch der Südosteuropa-Linguistik''. Edited by Uwe Hinrichs. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1999, pp.&nbsp;277–99.
* Lloshi, Xhevat. ''[https://books.google.com/books?id=9_gXTda0HS8C&pg=PA191&dq=gjuha+letrare+dhe+gjuha+standarde#v=onepage&q&f=false Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit]''. Skopje–Pristina–Tirana: Logos-A, 2008.
* [[Maximilian Lambertz|Lambertz, Maximilian]]. ''Lehrgang des Albanischen''. 3 vols., vol. 1: ''Albanisch-deutsches Wörterbuch''; vol. 2: ''Albanische Chrestomathie''; vol. 3: ''Grammatik der albanischen Sprache''. Berlin: [[Deutscher Verlag der Wissenschaften]] 1954; Berlin 1955; Halle an der Saale 1959.
* [[J. P. Mallory|Mallory, J.P.]] & [[Douglas Q. Adams|D. Q. Adams]]. “Albanian language”, in''Encyclopedia of Indo-European Culture''. London: Fitzroy Dearborn, 1997, pp.&nbsp;8–11.
* Matzinger, Joachim. “Die Albaner als Nachkommen der Illyrier aus der Sicht der historischen Sprachwissenschaft”, in''Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung''. Edited by Oliver Jens Schmitt & Eva Frantz. Munich: R. Oldenburg Verlag, 2009, pp.&nbsp;13–35.
* Matzinger, Joachim. “Der lateinisch-albanische Sprachkontakt und seine Implikationen für Vorgeschichte des Albanischen und der Albaner”, in ''Südosteuropäische Romania: Siedlungs-/Migrationsgeschichte und Sprachtypologie''. Edited by Wolfgang Dahmen et al. Tübingen: Narr Verlag, 2012, pp.&nbsp;75–103.
* Mayer, Anton. ''Die Sprache der alten Illyrier''. 2 vols. Vienna: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1957/1959.
* Mann, Stuart E. ''An Albanian Historical Grammar''. Hamburg: Helmut Buske, 1977.
* [[Gustav Meyer|Meyer, Gustav]]. “[https://books.google.com/books?id=E-IGAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Albanesische+Studien&cd=1#v=onepage&q&f=false Albanesische Studien I. Die Pluralbildungen der albanesischen Nomina]”, in ''Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'' 104 (1883): 257–362.
* [[Franc Miklošič|Miklošič, Franz]]. ''Albanische Forschungen''. 2 vols., vol. 1: ''Die slavischen Elemente im Albanischen''; vol. 2: ''Die romanischen Elemente im Albanischen''. Vienna: Karl Gerold's Sohn, 1870.
* Mihăescu, Haralambie. “Les éléments latins de la langue albanaise”, ''Révue des études sud-est européennes'' 4 (1966): 5–33, 323–53.
* Mihăescu, Haralambie. ''La langue latine dans le sud-est de l’Europe''. Bucharest: Editura Academiei; Paris: Les Belles Lettres, 1978.
* Newmark, Leonard, Philip Hubbard, & Peter Prifti. ''Standard Albanian: A Reference Grammar for Students''. Stanford: Stanford University Press, 1982.
* Ölberg, Hermann. “Einige Uberlegungen zur Autochtonie der Albaner auf der Balkanhalbinsel”, in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977.
* Ölberg, Hermann. “Kontributi i gjuhësisë për çështjen e atdheut ballkanik të shqiptarëve”, ''Studime Filologjike'' 3 (1982).
* Pedersen, Holger. “Bidrag til den albanesiske Sproghistorie”, in''Festskrift til Vilhelm Tomsen''. Kopenhagen: Gyldendal, 1894, pp.&nbsp;246–57.
* Pedersen, Holger. “Albanesisch”, ''Kritischer Jahrbericht'' 9, vol. 1 (1905): 206–17. Erlangen (1909).
* Pellegrini, Giovan Battista. “I rapporti linguistici interadriatici e l’elemento latino dell’albanese”, ''Abruzzo'' 19 (1980): 31-71.
* Pellegrini, Giovan Battista. “Disa vëzhgime mbi elementin Latin të shqipes” [Some observations on the Latin element of the Albanian language], ''Studime Filologjike'' 3 (1982); (in Italian) “Alcune osservazioni sull’elemento latino dell’albanese”, ''Studia Albanica'' 1983: 63–83.
* Pellegrini, Giovan Battista. ''Avviamento alla linguistica albanese''. Edizione rinnovata. Rende: Università degli studi della Calabria, Centro editoriale e librario, 1997.
* Pisani, Vittore. “L’albanais et les autres langues indo-européennes”, in ''Mélanges Henri Grégoire II''. Brussels, 1950, pp.&nbsp;519–38; reprint in ''Saggi di linguistica storica: Scritti scelti''. Torino: Rosenberg & Sellier, 1959, pp.&nbsp;96–114.
* Pisani, Vittore. “Les origines de la langue albanaise, questions de principe et de méthode”, ''Studia Albanica'' 1 (1964): 61–8.
* Pisani, Vittore. “Sulla genesi dell'albanese”, in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977, pp.&nbsp;345–66.
* [[Vladimir Orel|Orel, Vladimir]]. ''Albanian Etymological Dictionary''. Leiden: Brill, 1998.
* Orel, Vladimir. ''[https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC&printsec=frontcover&dq=Concise+Historical+Grammar+of+the+Albanian+Language&cd=1#v=onepage&q&f=false A Concise Historical Grammar of the Albanian Language: Reconstruction of Proto-Albanian]''. Leiden: Brill, 2000.
* Price, Glanville, ed. ''Encyclopedia of the Languages of Europe'', s.v. “Albanian”. Oxford: Blackwell, 1998, pp. 4–8.
* Riza, Selman. ''Studime albanistike''. Pristina 1979.
* Rusakov, Alexander. “Albanian”, in ''The Indo-European Languages'', 2nd edn. Edited by Mate Kopović. London–NY: Routledge, 2014, pp.&nbsp;552–608.
* Schumacher, Stefan & Joachim Matzinger. ''Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch, Vorgeschichte und Etymologie''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 2013.
* Svane, Gunnar. ''Slavische Lehnwörter im Albanischen''. Århus: Aarhus University Press, 1992.
* Tagliavini, Carlo. ''La stratificazione del lessico albanese: Elementi indoeuropei''. Bologna: Casa editrice Prof. Riccardo Pàtron, 1965.
* Thumb, Albert. “Altgriechische Elemente des Albanesischen”,''[[Indogermanische Forschungen]]'' 26 (1909): 1–20.
* von Hahn, Johann Georg. ''Albanesische Studien''. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854.
* [[Calvert Watkins|Watkins, Calvert]]. “Proto-Indo-European: Comparison and Reconstruction”, in ''The Indo-European Languages''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp. 25–73.
* Ylli, Xhelal. ''Das slawische Lehngut im Albanischen''. 2 vols., vol. 1: ''Lehnwörter''; vol. 2: ''Ortsnamen''. Munich: Verlag Otto Sagner, 1997/2000.
* Ylli, Xhelal & Andrej N. Sobolev. ''Albanskii gegskii govor sela Muhurr''. Munich: Biblion Verlag, 2003. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/3-932331-36-2|3-932331-36-2]]
* Zheji, Petro. "Roli mesianik i shqipes". UET Press, 2015. ISBN 978-9928-190-24-6.
* Zheji, Petro. "Libri i aforizmave". Media Print, 2012. ISBN 9789928080813.