Po redaktohet Gjuha shqipe (paragraf)

== Shqipja standarde ==
[[Skeda:AlbaniaPeriodical.jpg|parapamje|Gazeta Albania, botim i [[tetor]] [[1899]]]]Formimi i gjuhës letrare kombëtare të njësuar (gjuha standarde), si varianti më i përpunuar i gjuhës së popullit shqiptar, ka qenë një proces i gjatë, që ka filluar që në shekujt XVI-XVIII, por përpunimi i saj hyri në një periudhë të re, në shekullin XIX, gjatë [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]].

Në vitin 1824 [[Naum Veqilharxhi]] filloi punën për të krijuar [[Alfabeti shqip|alfabetin shqip]] dhe në vitin [[1844]] dhe 1845 u botua “[[Ëvetari|Evetar]]”-i.  Vaqilharxhi ishte i pari që shprehu qëllimet e [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare Shqiptare]] nëpërmjet traktatit të tij, parathënies së “Evetar”-it të parë dhe shumë shkrimeve të tjera.<ref>[http://www.panorama.com.al/veqilharxhi-babai-i-alfabetit-dhe-abetares-shqiptare/ Veqilharxhi,Babai i alfabetit dhe gjuhës shqipe]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kosovarimedia.com/index.php/personalitete/37552-naum-veqilharxhi-1797-1846.html|title=Naum Veqilharxhi 1797-1846|url-status=dead|language=sq|access-date=7 dhjetor 2017|archive-date=19 mars 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170319144133/http://kosovarimedia.com/index.php/personalitete/37552-naum-veqilharxhi-1797-1846.html}}</ref>

Në programin e Rilindjes, mësimi dhe lëvrimi i gjuhës amtare, përpjekjet për pasurimin e saj dhe pastrimin nga fjalët e huaja dhe të panevojshme, zinin një vend qendror. Gjatë kësaj periudhe, u zhvillua një veprimtari e gjerë letrare, kulturore dhe gjuhësore.

Në vitin 1879, u krijua “[[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|Shoqata e të shtypurit shkronja shqip]]”, që i dha një shtysë të re kësaj veprimtarie.<ref>[https://www.shqiperia.com/Shoqeria-e-te-Shtypurit-Shkronja-Shqip-(Shoqeria-e-Stambollit-1879).313/ Shoqeria e te Shtypurit Shkronja Shqip (Shoqeria e Stambollit 1879)]</ref> U hartuan gramatikat e para me synime normative dhe u bë hapi i parë për hartimin e një fjalori kombëtar i gjuhës shqipe, që është “[[Kostandin Kristoforidhi#Përkthime dhe vepra|Fjalori i Gjuhës Shqipe]]” i [[Kostandin Kristoforidhi]]t, i botuar pas vdekjes së autorit, më 1904.

Gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare, u përvijuan dy variante letrare të kombit shqiptar<ref>http://modersmal.skolverket.se/albanska/index.php/component/content/article?id=76:prof-dr-bahri-beci-qmbi-disa-pikalpamje-palr-shqipaln-e-shkruarq{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>, varianti letrar jugor dhe varianti letrar verior.  U bënë gjithashtu, përpjekje për afrimin e këtyre varianteve dhe për njësimin e gjuhës letrare. Detyra e parë që duhej zgjidhur, ishte njësimi i alfabetit. Deri atëherë, shqipja ishte shkruar në disa alfabete: [[alfabeti latin]], [[alfabeti grek]], alfabeti turko-arab dhe alfabete të veçanta. Këtë detyrë e zgjidhi [[Kongresi i Manastirit]], i mbledhur më 14 deri më 22 nëntor të vitit 1908, në qytetin e [[Manastiri (qytet)|Manastirit]], që sot ndodhet në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]]. Ne këtë Kongres, pas shumë diskutimesh, u vendos që të përdorej një alfabet i ri, i mbështetur tërësisht në alfabetin latin, i plotësuar me nëntë digrame ('''dh''', '''g'''j, '''ll''', '''nj''', '''rr''', '''sh''', '''th''', '''xh''', '''zh'''), dhe me dy shkronja me shenja diakritike ('''ç''', '''ë'''), është alfabeti që ka edhe sot në përdorim gjuha shqipe. Kongresi e la të lire edhe përdorimin e alfabetit të Stambollit, që kishte mjaft përhapje, por koha ja lëshoi vendin alfabetit të ri, që u paraqit në Kongres, pra alfabetit të sotëm.

Një hap tjetër për njehsimin e gjuhës letrare shqipe, bëri [[Komisia Letrare Shqipe]], që u mblodh në [[Shkodra|Shkodër]] në vitin 1916. Komisioni nënvizoi si detyrë themelore lëvrimin e gjuhës letrare shqipe dhe zhvillimin e letërsisë shqiptare. Ky komision [[gjuhëtar]]ësh e [[Shkrimtarë shqiptar|shkrimtarësh]], krijuar nën pushtim-administrimin austro-hungarez, për të ndihmuar në formimin e një gjuhe letrare të përbashkët përmes afrimit të dy varianteve letrare në përdorim, vlerësoi të adaptojë idiomën gego-jugore të Elbasanit<ref name=":1" />, si një urë në mes [[Toskërishtja|toskërishtes]] dhe [[Gegërishtja|gegërishtes]] dhe përcaktoi disa rregulla për drejtshkrimin e tij, të cilat ndikuan në njësimin e shqipes së shkruar.

Vendimet e Komisionit letrar shqip për gjuhën letrare e për drejtshkrimin e saj, u miratuan më vonë edhe nga Kongresi Arsimor i Lushnjës më 1920<ref>Zerdelia E., ''Kongresi arsimor i Lushnjës'', Tiranë : Morava, 2012.</ref> dhe vijuan te zbatoheshin duke fituar terren në zyrat e shtetit dhe në shkolla (sidomos shkollat fillore - Xhuvani për një kohë të gjatë ishte sekretar i përgjithshëm i Ministrisë së Arsimit)<ref name=":1" /> deri në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]].

Pas Luftës së Dytë Botërore, puna për njësimin e gjuhës letrare kombëtare (gjuhës standarde) dhe të drejtshkrimit të saj, nisi të organizohet nga [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë|Instituti i Shkencave]]. U krijuan komisione të posaçme për hartimin e projekteve të drejtshkrimit. Kështu, u hartuan disa projekte në vitet 1948, 1951, 1953 e 1956. U organizuan gjithashtu, dy konferenca shkencore në vitin 1952, për të diskutuar për problemin e gjuhës letrare.<ref>http://www.gazetatema.net/2017/11/14/analiza-shqipja-dhe-zhvillimi-i-saj-konferenca-ne-jena-ja-cfare-i-terheq-te-huajt-tek-ajo/</ref> Më 1952, [[Lidhja e Shkrimtarëve (Tiranë)|Lidhja e Shkrimtarëve]] e vendosi që botimet të dilnin vetëm toskërisht, duke ngushtuar qerthullin e gegërishtes letrare vetëm tek letërsia artistike.

Më [[1967]], u botua nga Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, projekti i ri “[[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe|Rregullat e drejtshkrimit të shqipes]]”. Ky projekt filloi të zbatohet në të gjithë hapësirën shqiptare, në [[Shqipëria|Republikën e Shqipërisë]], në [[Kosova|Kosovë]] dhe në [[Mali i Zi|Mal të Zi]]. Ndërkohë, përpjekje për njehsimin e gjuhës letrare dhe për drejtshkrimn e saj bëheshin edhe në Kosovë.

Në vitin 1968, u mblodh Konsulta Gjuhësore e Prishtinës<ref>{{Cite web |url=http://www.njekomb.com/?p=3715 |title=Kopje e arkivuar |access-date=7 dhjetor 2017 |archive-date=28 tetor 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191028234212/http://www.njekomb.com/?p=3715 |url-status=dead }}</ref>, e cila, e udhëhequr nga parimi “'''një komb-një gjuhë letrare'''”, vendosi që projekti i ortografisë i vitit 1968, posa të miratohej e të merrte formën zyrtare në [[Shqipëria|Republikën e Shqipërisë]], do të zbatohej edhe në Kosovë. Vendimet e kësaj Konsulte kanë qenë me rëndësi të jashtëzakonshme për njësimin e gjuhës letrare kombëtare shqipe.

Projekti "[[Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe#Pika I e Rezolutës|Rregullat e drejtshkrimit të shqipes" i vitit 1967]], pas një diskutimi publik, ai u paraqit për diskutim në Kongresin e Drejtshkrimit të Shqipes, që u mblodh në [[Tirana|Tiranë]], në vitin 1972, i cili ka hyrë në historinë e gjuhës shqipe dhe të kulturës shqiptare, si Kongresi i njësimit të gjuhës letrare kombëtare.

Kongresi i Drejtshkrimit të Shqipes, në të cilin morën pjesë delegatë nga të gjitha rrethet e Shqipërisë, nga Kosova, nga Maqedonia e Veriut dhe nga Mali i Zi dhe nga arbëreshët e Italisë, pasi analizoi të gjithë punën e bërë deri atëherë për njësimin e gjuhës letrare, miratoi një rezolutë, në të cilën përveç të tjerash, pohohet se “populli shqiptar ka tashmë një gjuhë letrare të njësuar”.

Gjuha letrare kombëtare e njësuar (gjuha standarde), mbështetej kryesisht në variantin letrar të jugut, sidomos në sistemin fonetik por në të janë integruar edhe elemente të variantit letrar të veriut.

Pas Kongresit të Drejtshkrimit, janë botuar një varg vepra të rëndësishme, që përcaktojnë normat e gjuhës standarde, siç janë "Drejtshkrimi i gjuhës shqipe" (1973), “Fjalori i gjuhës së sotme letrare" (1980), "[[Fjalor i shqipes së sotme|Fjalori i shqipes së sotme]]" (1984), "[[Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (2011)|Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe]]" (1976), "Gramatika e gjuhës së sotme shqipe, I Morfologjia" (1995), "Gramatika e gjuhës së sotme shqipe, II Sintaksa" (1997).