Po redaktohet Gjuha shqipe (paragraf)

=== Prania dhe vendndodhja historike ===
Vendi dhe koha kur u formua gjuha shqipe është e pasigurtë.<ref>[https://balkanologie.revues.org/2272 "Mythifying the Albanians : A Historiographical Discussion on Vasa Efendi's "Albania and the Albanians""]. ("Mitifikimi i shqiptarëve: Një diskutim historik mbi" Shqipërinë dhe shqiptarët "të Vasa Efendisë".) ''balkanologie.revues.org''.</ref> Gjuhëtari amerikan [[Eric P. Hamp|Eric Hamp]] deklaroi se gjatë një periudhe kronologjike të panjohur një popullsi para-shqiptare (e quajtur "Albanoid" nga Hamp) zona të banuara që shtrihen nga [[Polonia]] në Ballkanin Jugperëndimor.<ref>Curtis, Matthew Cowan. [https://eric.ed.gov/?id=ED546136 "Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence"].("Kontakti i gjuhës sllavo-shqipe, konvergjenca dhe bashkëjetesa"). ProQuest LLC. faqe 17. për shembull, argumenton që nga një kohë e papërcaktuar një popullsi para-shqiptare (Albanoid në termin Hamp,) populluar zona që shtrihen nga Polonia në zonën aktuale</ref> Analiza të mëtejshme kanë sugjeruar se ajo ishte në një rajon malor dhe jo në një kodër ose bregdet:<ref>Hamp 1963.</ref> ndërkohë që fjalët për bimët dhe kafshët karakteristike të rajoneve malore janë tërësisht origjinale, emrat për peshk dhe për aktivitetet bujqësore (si [[Parmenda|lërim]]) janë marrë hua nga gjuhë të tjera.<ref>Fine 1991, faqe. 10.</ref>

Një analizë më e thellë e fjalorit, megjithatë, tregon se kjo mund të jetë pasojë e një dominimi të tejzgjatur të latinishtes të zonave bregdetare dhe të thjeshtë të vendit, dhe jo dëshmi e mjedisit origjinal ku u formua gjuha shqipe. Për shembull, fjala për 'peshk' është huazuar nga latinishtja, por jo fjala për "gushat", e cila është vendase. Indigjenët janë gjithashtu fjalët për "anije", "trap", "lundrim", "raft detar" dhe disa emra të llojeve të peshkut, por jo fjalët për "vela", "radhë" dhe "port" objekte që kanë të bëjnë me vetë navigacion dhe një pjesë të madhe të faunës së detit. Kjo më tepër tregon se proto-shqiptarët u larguan nga zonat bregdetare në kohë të hershme (ndoshta pas pushtimit latin të rajonit) duke humbur kështu pjesë të mëdha (ose shumica) të leksikut të mjedisit detar. Një fenomen i ngjashëm mund të vërehet me terma bujqësorë. Ndërsa fjalët për "tokën e punueshme", "misri", "gruri", "drithërat", "vreshtin", "zgjedha", "korrja", "mbarështimi i gjedhëve" etj janë lindje, fjalët për "lërim" 'fermë' dhe 'fermeri', praktikat bujqësore dhe disa mjete të korrjes janë të huaja. Kjo, përsëri, tregon për kontakt të ngushtë me gjuhët dhe njerëzit e tjerë, në vend që të sigurojë dëshmi për një Urheimat të mundshëm.{{Citim i duhur}}

Qendra e vendbanimit shqiptar mbeti [[Lumi i Matit|lumi Mat]]. Në vitin 1079, ata u regjistruan më larg në jug në luginën e [[Shkumbini|lumit Shkumbin]].<ref>Kazhdan 1991, pp. 52–53.</ref> Shkumbin, një lumë sezonal që shtrihet pranë rrugës së vjetër [[Via Egnatia|Egnatia]], është përafërsisht kufiri i divizionit dialektik parësor për gjuhën shqipe, [[Toskërishtja|Toskërishtes]] dhe [[Gegërishtja|Gegërishtes]]. Karakteristikat e Toskërishtes dhe Gegërishtes në trajtimin e gjuhës amtare dhe fjalëve të huaja nga gjuhë të tjera janë dëshmi se ndarja dialektale parapriu migrimin sllav në Ballkan,<ref>Brown & Ogilvie 2008, p. 23.</ref><ref>Fortson 2004, p. 392</ref><ref>Mallory & Adams 1997, faqe. 9.</ref> që do të thotë se në atë periudhë (nga Shek. 5 deri në Shekulli i 6-të pas Krishtit), shqiptarët po pushtonin pothuajse të njëjtën zonë rreth lumit Shkumbin, i cili shtrihej në [[Linja e Jireçekut|linjën e Jireçekut]].<ref>Demiraj 1999.</ref>

Referimet për ekzistencën e gjuhës shqipe si gjuhë të dallueshme mbijetojnë nga shekulli i 14-të, por nuk është cituar ndonjëgjë specifike. Dokumentet më të vjetra të mbijetuara të shkruara në shqip janë "[[Formula e pagëzimit]]", ''Un'te paghesont 'pr'emenit t'Atit e t'Birit e t'Spertit Senit''. ("Unë të pagëzoj në emër të Atit, Birit dhe Shpirtit të Shenjtë") të regjistruara nga Pal Engjelli, Peshkopi i Durrësit në vitin 1462 në dialektin gegë dhe disa vargje të [[Besëlidhja e Re|Dhiatës së Re]] nga ajo periudhë.

Libri më i vjetër i njohur shqiptar i shtypur, [[Meshari]], u shkrua në vitin 1555 nga [[Gjon Buzuku]], një klerik [[Kisha Katolike|katolik]]. Në 1635, [[Frang Bardhi]] shkroi fjalorin e parë latinisht-shqip. Besohet se shkolla e parë shqipe është hapur nga françeskanët në vitin 1638 në [[Pllanë]].

Një nga fjalorët më të hershëm të gjuhës shqipe u shkrua në vitin 1693, i cili ishte një dorëshkrim i [[Gjuha italiane|gjuhës italiane]] i shkruar nga kapiten i detit malazez [[Julije Balović]] ''Pratichae Schrivaneschae'' dhe përmban një fjalor shumëgjuhësh me qindra fjalë të përdorura më shpesh në jetën e përditshme në italisht, Slavo-Illiririsht , Greqisht, shqipe dhe [[Gjuha turke|turke]].<ref>Pantić, Miroslav (1990). [https://books.google.com/books?id=G5FiAAAAMAAJ ''Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka'']. Srpska književna zadruga. p. 98</ref>