Po redaktohet Gjuha shqipe (paragraf)

== Shpërndarja gjeografike ==
{{Kryesor|Shqiptarët|Shpërndarja e shqiptarëve}}
Është gjuha amtare e 2,765,610 njerëzve në [[Shqipëria|Shqipëri]] (v. 2011<ref>{{Cite web|url=http://www.instat.gov.al/media/180938/1.1.15.xls|title=Censusi në Shqipëri 2011|url-status=dead|language=sq|access-date=19 korrik 2016|archive-date=9 mars 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160309072923/http://www.instat.gov.al/media/180938/1.1.15.xls}}</ref>), 1,644,865 në [[Kosova|Kosovë]] (v. 2011<ref>{{Cite web |url=http://ask.rks-gov.net/sq/rekos2011?download=333:te-dhenat-kryesore |title=Censusi në Kosovë 2011 |access-date=19 korrik 2016 |archive-date=7 korrik 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160707130744/https://ask.rks-gov.net/sq/rekos2011?download=333:te-dhenat-kryesore |url-status=dead }}</ref>), 507,989 në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]] (v. 2002<ref>[http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf Censusi në Maqedoni 2002]</ref>), 176,293 në [[Zvicra|Zvicër]] (v. 2013<ref>{{cite web|url=http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/05/blank/key/sprachen.html|format=XLS|title=Ständige Wohnbevölkerung ab 15 Jahren 1) nach Hauptsprache, 2013|date=2015|publisher=Statistik Schweiz|location=Neuchâtel, Switzerland|accessdate=24 tetor 2015|language=de}}</ref>), rreth 66,000 në [[Turqia|Turqi]] (v. 2014<ref>[[ethnologue:als|Ethnologue – ALS]]</ref>), 63,835 në [[Serbia|Serbi]] (v. 2002<ref>[http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/Popis2011/Knjiga4_Veroispovest.pdf Censusi në Serbi 2002]</ref>), 32,671 në [[Mali i Zi|Mal të Zi]] (v. 2011<ref>[http://monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/saopstenje(1).pdf Censusi në Mal të Zi 2011]</ref>), 23,820 në [[Kanadaja|Kanada]] (v. 2011) 17,069 në [[Kroacia|Kroaci]] (v. 2011<ref>{{Cite web |url=http://www.dzs.hr/Hrv_Eng/publication/2012/SI-1469.pdf |title=Censusi në Kroaci 2011 |access-date=19 korrik 2016 |archive-date=22 prill 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210422013934/https://www.dzs.hr/Hrv_Eng/publication/2012/SI-1469.pdf |url-status=dead }}</ref>), rreth 10,000 në [[Rumania|Rumani]] (v. 2009<ref>[http://ec.europa.eu/languages/policy/language-policy/documents/euromosaic-romania_en.pdf Euromosaic Romania 2009]</ref>), 7,177 në Slloveni (v. 2002<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=9 |title=Population by mother tongue, Slovenia, Census 1991 and 2002 |access-date=19 korrik 2016 |archive-date=18 prill 2013 |archive-url=https://archive.today/20130418153814/http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=9 |url-status=dead }}</ref>), 4,925 në [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnjë dhe Hercegovinë]] (v. 1991<ref>[http://www.oscebih.org/documents/osce_bih_doc_2011022813425011cro.pdf Leonard Valenta NACIONALNE MANJINE U BOSNI I HERCEGOVINI]{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>), 1,740 në [[Ukraina|Ukrainë]] (v. 2001<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=0&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20&n_page=1 The distribution of the population by nationality and mother tongue] – UKRAINE 2001</ref>) e në [[Mërgata shqiptare|vende të tjera]] si dhe ka rreth 100,000 folës të [[arbërishtja (Itali)|arbërishtes]] në [[Italia|Itali]] dhe rreth 50,000 folës të [[arbërishtja (Greqi)|arbërishtes]] në [[Greqia|Greqi]] (v. 2007).<ref>[[ethnologue:aae|Arbërishtja e Italisë]] 2007</ref><ref>[[ethnologue:aat|Arbërishtja e Greqisë]] 2007</ref>

=== Ballkan ===
Shqipja është [[gjuha zyrtare]] e [[Shqipëria|Shqipërisë]],<ref>[http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/sq/al/al057sq.pdf KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË] – wipo.int</ref> dhe e [[Kosova|Kosovës]].<ref>[http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170829043131/http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf |date=29 gusht 2017 }} – kryeministri-ks.net/</ref> Në [[Maqedonia e Veriut|Maqedoninë e Veriut]] shqipja është gjuhë zyrtare në [[Njësitë administrative e Maqedonisë së Veriut|komunat]] ku shqiptarët përbëjnë më shumë se 20% të popullsisë. Shqipja është gjuha e dytë më e folur në [[Greqia|Greqi]] ([[Arbërishtja (Greqi)|Arbërishtja]] dhe [[Dialekti Çam|Çamërishtja]]). Gjuha shqipe është në përdorim zyrtar në katër komuna në [[Mali i Zi|Mal të Zi]] ([[Ulqini|Ulqin]],<ref>{{Cite web|url=http://www.ul-gov.me/upload/document/20191206_statuti_i_komuns_s_ulqinit_2019_20191206_120238.pdf|title=Statuti i Komunës së Ulqinit|language=sq|access-date=16 maj 2020|archive-date=16 maj 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200516133049/http://www.ul-gov.me/upload/document/20191206_statuti_i_komuns_s_ulqinit_2019_20191206_120238.pdf|url-status=dead}}</ref> [[Tuzi|Tuz]],<ref>{{Cite web|url=https://tuzi.org.me/wp-content/uploads/2020/02/Statuti-i-Komunes-se-Tuzit.docx|title=Statuti i Komunës së Tuzit|language=sq}}</ref> [[Gucia|Guci]]<ref>{{Cite web|url=https://www.opstinagusinje.me/wp-content/uploads/2019/04/Statut-Op%C5%A1tine-Gusinje-novi-28-12-2018.docx|title=Statut Opstine Gusinje|language=cnr}}</ref> e [[Plava|Plavë]]<ref>{{Cite web|url=https://www.plav.me/tacka-custom/dokumenta/statut-opstine-plav.pdf|title=Statut Opstine Plav|language=cnr}}</ref>),<ref>[https://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/EvaluationReports/MontenegroECRML1_me.pdf �������Evropska Povelja o regionalnim i manjiskim jezicima u crnoj Gori����� �� ��] �– ''coe.int''</ref><ref>[http://www.minmanj.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=122181&rType=2&file=KUSHETUT%C3%8BN%20E%20MALIT%20T%C3%8B%20ZI.pdf KUSHETUTA E MALIT TË ZI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305021902/http://www.minmanj.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=122181&rType=2&file=KUSHETUT%C3%8BN%20E%20MALIT%20T%C3%8B%20ZI.pdf |date=5 mars 2016 }} – ''minmanj.gov.me''</ref> dhe tre në [[Serbia|Serbi]] ([[Presheva|Preshevë]], [[Bujanoci|Bujanoc]] dhe [[Medvegja|Medvegjë]]).<ref>[http://www.kas.de/upload/auslandshomepages/serbien/Gojkovic_pred.pdf SISTEM ZAŠTITE MANJINA U REPUBLICI SRBIJI – Nevena Gojković] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170630112306/http://www.kas.de/upload/auslandshomepages/serbien/Gojkovic_pred.pdf |date=30 qershor 2017 }} – ''kas.de''</ref> Kartës Europiane mbi gjuhët rajonale ose minoritare, gjuha shqipe është e mbrojtur në [[Serbia|Serbi]] (2006), [[Mali i Zi|Mal të Zi]] (2006), [[Rumania|Rumani]] (2007), [[Bosnjë dhe Hercegovinë]] (2010).<ref>[http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/AboutCharter/LanguagesCovered.pdf Languages covered by the European Charter for Regional or Minority Languages] – coe.int</ref>

=== Evropë ===
[[Arbërishtja (Itali)|Gjuha arbërishte]] është gjuha e [[Shqiptarët në Itali|shqiptarëve në Itali]], është e mbrojtur me ligj.<ref>Legge 15 Dicembre 1999, n. 482 "[http://www.camera.it/parlam/leggi/99482l.htm Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150512051856/http://www.camera.it/parlam/leggi/99482l.htm |date=12 maj 2015 }}" pubblicata nella ''Gazzetta Ufficiale'' n. 297 del 20 dicembre 1999</ref> Poashtu përafërsisht 1 milion [[Shqiptarët në Kosovë|shqiptarë]] nga [[Kosova]] janë shpërndarë në të gjithë [[Gjermania|Gjermaninë]], [[Zvicra|Zvicrën]] dhe [[Austria|Austrinë]]. Këto janë kryesisht refugjatë nga Kosova që kanë emigruar gjatë [[Lufta e Kosovës|Luftës së Kosovës]]. Në [[Zvicra|Zvicër]], gjuha shqipe është gjuha e shtatë më e folur me 176.293 folës amë.

=== Amerikë ===
Ka një numër të madh folësish shqiptarë në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Shtetet e Bashkuara]], [[Argjentina|Argjentinë]], [[Kili]], [[Uruguaji|Uruguaj]] dhe [[Kanadaja|Kanada]]. Disa nga shqiptarët e parë etnikë që mbërritën në Shtetet e Bashkuara ishin [[Arbëreshët në Itali|Arbëreshët]]. Arbëreshët kanë një ndjenjë të fortë identiteti, dhe janë unike në atë që flasin një dialekti [[Toskërishtja|Tosk]] arkaik të shqipes së quajtur [[Arbërishtja (Itali)|Arbëreshë]].

Në Amerikën e Veriut (Shtetet e Bashkuara dhe Kanada) ka rreth 250,000 folës shqiptarë. Shqipja flitet në zonën lindore të Shteteve të Bashkuara në qytete si [[New York City]], [[New Jersey]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[Ohio]] dhe [[Detroit]]. [[New Orleans|Greater New Orleans]] ka një komunitet të madh Arbëresh.Kudo që janë italianët, ka disa Arbëreshe të përzier me ta. Arbëreshët amerikanë,shpesh janë të padallueshëm nga amerikanët italianë për shkak të asimilimit në bashkësinë italiane amerikane.<ref>Edwin E. Jacques, ''The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present'', 1995 ( në Anglisht ) 
</ref>

Në [[Argjentina|Argjentinë]] janë pothuajse [[Argjentina|40,000 folës shqiptarë]] kryesisht në [[Buenos Aires]].<ref>[https://web.archive.org/web/20160916221528/http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf "Arkivimi i kopjuar"](në Anglisjt) (PDF). Arkivuar nga  [http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf the original](PDF) në 16 Shtator 2016.Marrë 2017-07-09.</ref>

=== Azi dhe Oqeania ===
Përafërsisht 5-7 milionë njerëz me prejardhje shqiptare jetojnë në [[Turqia|Turqi]] dhe më shumë se 500.000 njohin prejardhjen, gjuhën dhe kulturën e tyre. Ka megjithatë vlerësime të tjera që vendosin numrin e njerëzve në [[Turqi]] me prejardhje shqiptare dhe ose sfondin lart në 10-12 milionë. Megjithatë, shumica dërrmuese e kësaj popullate është e asimiluar dhe nuk ka më rrjedhshmëri me gjuhën, megjithëse një komunitet i gjallë shqiptar mban identitetin e saj të veçantë në [[Stamboll]] deri më sot.

Në [[Egjipti|Egjipt]] ekzistojnë rreth 18,000 shqiptarë, kryesisht toskërisht folës.<ref>Saunders 2011, f. 98. "Përveç emigrantëve të fundit, ka edhe komunitete më të vjetra diasporike në mbarë botën. Në Republikën Turke ka mbi [[Shqiptarët në Turqi|5 milionë shqiptarë etnikë]], megjithatë shumica dërrmuese e kësaj popullate është asimiluar dhe nuk ka më rrjedhshmëri në gjuhën, megjithëse një komunitet i gjallë shqiptar mban identitetin e saj të veçantë në [[Stambolli|Stamboll]] deri më sot. Egjipti gjithashtu pretendon rreth 18,000 shqiptarë, që mbeten mbetjet e ushtrisë së Muhammed Aliut ".</ref> Shumë prej tyre janë pasardhës të Janezarit të [[Mehmet Ali Pasha|Muhammed Ali Pashës]], një shqiptar që u bë [[Valiu]] dhe vetëdeklaruar Khedive i Egjiptit dhe [[Sudani]]t. Përveç dinastisë që ai krijoi, një pjesë e madhe e ish [[Aristokracia|aristokracisë]] egjiptiane dhe sudaneze ishte me origjinë shqiptare. Përveç emigrantëve të fundit, ka edhe komunitete më të vjetra diasporike në të gjithë botën.

Shqipja flitet edhe nga komunitetet e [[Mërgata shqiptare|diasporës shqiptare]] që banojnë në [[Australia|Australi]] dhe [[Zelanda e Re|Zelandë të Re]].

=== Dialektet ===
{{Shiko gjithashtu|Gegërishtja|Toskërishtja}}
Dy dialektet kryesore të gjuhës shqipe janë [[Gegë]] në veri dhe [[Toskë]] në jug, të ndara afërsisht nga [[Lumi Shkumbin]]. Gegërishtja dhe Toskërishtja janë degëzuar për së paku një mijëvjeçar{{cito!}}, dhe format e tyre më pak ekstreme janë ndërsjellash të kuptueshme. Gegërishtja ka nën-variantet më të dallueshme, prerjet të cilat janë lloje më veriore dhe lindore, që përfshinë ato të qyteteve të Shkodrës, rajonin e [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë së Veriut]] verilindore, [[Kosova|Kosovën]], [[Mali i Zi|Malin e Zi]], [[Serbi]]në, dhe fshatin e izoluar Arbanasi (jashtë Zarës) të bregut të [[Kroacia|Kroacisë]], Dalmacisë. “Arbanasi” i themeluar në fillimin e [[Shekulli XVIII|shekullin XVIII]] nga refugjatët nga rajoni rreth qytetit bregdetar të [[Mali i Zi|Malit të Zi]], [[Tivari]]t, ka rreth 17.000 folës të gjuhës shqipe.

Toskërishtja dhe Gegërishtja kanë dallime fonetike, morfologjike apo dallime në fjalor. Dallimet fonetike janë të pakta dhe disa nga to janë: â hundore e gegërishtes me ë-në e Toskërishtes (nâna — nëna; bâni — bëri) n-ja e Gegërishtes me r-në e Toskërishtes (syni — syri) etj. Ato morfologjike Tosk - Gegë: të punoj — me punue etj. Disa nga dallimet në fjalor Toskërisht- Gegërisht janë: dhelpër — skile, gjalpë — tlyn, fshat — katund etj.

Të gjitha dialektet e folura shqipe në enklavat italiane dhe greke janë variantet e toskërishtes dhe duket se janë të lidhura më së afërmi me dialektin e [[Çamëria|Çamërisë]] dhe te [[Bregdeti]]t në jugun e [[Shqipëria|Shqipërisë]]. Enklavat Italiane — rreth 50 fshatra të shpërndarë — me siguri janë gjetur nga emigrantët nga sundimi i Turqisë në Greqi. Disa dialekte të largëta dhe të izoluara të origjinës jugore të Toskërishtes fliten në Bulgari dhe Trakinë Turke por nuk ka te dhëna të sakta. Gjuha ende përdoret në Madritsa, Bulgari, në kufirin afër Edirnesë, dhe në përfundim të këtij fshati që po mbijeton në Mandres, afër Kilkis në Greqi, që daton nga Lufta Ballkanike. Një enklavë Toskërisht afër Melitopolit në Ukrainë shfaqet vendosja e fundme nga [[Bullgaria]]. Dialektet Shqiptare nga [[Istria]], për të cilin ekziston një tekst, dhe dialekti i Sremit, për të cilin nuk ekziston asnjë tekst, konsiderohet se janë të zhdukura.